Εθισμός στο Διαδίκτυο (Β’ Μέρος)

Ο όρος «εθισμένος στο διαδίκτυο» υιοθετήθηκε άτυπα για πρώτη φορά το 1995 στις Η.Π.Α. από τον ψυχίατρο Goldenberg, όπου αναφερόταν αποκλειστικά σε μεμονωμένες περιπτώσεις ενηλίκων, ενώ δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί την ραγδαία αύξηση του φαινομένου μέσα στα επόμενα έτη. Εν συνεχεία, ο «διαγνωστικός τίτλος» πέρασε σε νεαρούς ενήλικες και πλέον στον ευαίσθητο πληθυσμό των παιδιών και εφήβων. Η εξάρτηση από το διαδίκτυο παύει να είναι ένα περιθωριακό φαινόμενο, αφορά ολοένα και περισσότερους ανυποψίαστους χρήστες, καθώς η προσέγγιση γίνεται κυρίως εμπειρικά χωρίς ενημέρωση και πληροφόρηση, ενώ η σύγχρονη επιστημονική κοινότητα εξετάζει το ενδεχόμενο να ενταχθεί στις περιγεγραμμένες ψυχιατρικές διαταραχές των διαγνωστικών εγχειριδίων.

Μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες και εμπεριστατωμένες μελέτες σχετικά με τον διαδικτυακό εθισμό έχουν διεξαχθεί στην Ν. Κορέα, όχι αδικαιολόγητα, αφού έπειτα από 10 καρδιακά επεισόδια που έλαβαν χώρα σε ίντερνετ καφέ και έναν φόνο σχετιζόμενο με διαδικτυακό παιχνίδι, σήμανε συναγερμός για την δημόσια υγεία της N. Κορέας. Επίσημες εκτιμήσεις της κυβέρνησης αναφέρουν ότι το 2,1 % των παιδιών και εφήβων της χώρας, ηλικίας 6-19, έχουν σοβαρό πρόβλημα εξάρτησης από το διαδίκτυο και χρήζουν ψυχολογικής βοήθειας. Συγκεκριμένα, το 80% χρήζει ψυχοφαρμακευτικής αγωγής και το 20% περίπου χρήζει ενδονοσοκομειακής νοσηλείας. Προκειμένου να αναστείλουν τις αυξητικές τάσεις του φαινομένου, έχουν εφαρμοστεί προληπτικά μέτρα τα τελευταία τέσσερα χρόνια στα σχολεία, πάνω από 1000 ειδικοί έλαβαν εκπαίδευση στην αντιμετώπιση του φαινομένου καθώς επίσης, σε μεγάλο αριθμό νοσοκομείων και ειδικών κέντρων λειτουργούν προγράμματα ηλεκτρονικής απεξάρτησης. Ανησυχητικά είναι και τα ποσοστά ηλεκτρονικού εθισμού στον εφηβικό πληθυσμό της Κίνας (13,7%), οδηγώντας την κυβέρνηση στην εφαρμογή περιοριστικών μέτρων στην χρήση διαδικτυακών παιχνιδιών, πέραν των τριών ωρών ημερησίως.

Βάσει πρόσφατης έρευνας του γερμανικού υπουργείου υγείας, μισό εκατομμύριο Γερμανοί είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο, εκ των οποίων το 5% είναι έφηβοι. Σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης στην επιθεώρηση Journal of Clinical Psychology το 4% των μαθητών Γυμνασίου στις ΗΠΑ εκδηλώνουν προβληματική χρήση του ίντερνετ. Πρόσφατη ανασκόπηση αναφέρει ότι σε παγκόσμια κλίμακα το ποσοστό τείνει να είναι χαμηλότερο στον μαθητικό πληθυσμό (περίπου 4,5 %), αυξάνεται στον γενικό πληθυσμό (6-15%) και μπορεί να φτάσει έως και 18% στον φοιτητικό πληθυσμό.

Όσον αφορά στην ελληνική πραγματικότητα, τα πορίσματα της πρώτης ελληνικής επιδημιολογικής μελέτης που διεξήχθη στην Θεσσαλία ήταν επίσης αποθαρρυντικά (2006). Η έρευνα αποκάλυψε ότι το 70,8% των παιδιών είχε πρόσβαση στο ίντερνετ, με συχνότερη χρήση στα online βιντεοπαχνίδια και τις υπηρεσίες πληροφοριών, ενώ το ποσοστό του εθισμού στο ίντερνετ μεταξύ των χρηστών ήταν 8,2 % και γένος αρσενικού (το 6,2 % ήταν αγόρια)!

Μεταγενέστερη έρευνα, όπως η απογραφική έρευνα που διεξήχθη στην Κω το 2008 (ερωτήθηκε όλος ο εφηβικός πληθυσμός, ηλικίας 14-19), κατέγραψε σημαντική άνοδο στο ποσοστό εθισμένων παιδιών στο διαδίκτυο (11,3%) εν συγκρίσει με τα αποτελέσματα της έρευνας στην Θεσσαλία. Επιπρόσθετα, αξιοσημείωτα στοιχεία της δεύτερης έρευνας αναφέρουν ότι το φαινόμενο εθισμού συνδέεται με παραβατική συμπεριφορά, η κορύφωση του εθισμού παρατηρείται στα παιδιά της δεύτερης βαθμίδας του Λυκείου και σε αυτά που έχουν προσωπικό υπολογιστή στο δωμάτιό τους, καθώς επίσης τα παιδιά με υψηλότερο χαρτζιλίκι ήταν πιο επιρρεπή.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας της Μονάδας Εφηβικής Υγείας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, από τους 1000 μαθητές, ηλικίας 15-16 ετών που συμμετείχαν στην έρευνα, το 1% εμφανίζει συμπτώματα εξάρτησης, περίπου ένα στα πέντε παιδιά παρουσιάζει περιοδική ή συχνή συμπτωματολογία, κατάσταση πρόδρομη του ηλεκτρονικού εθισμού, ενώ η υπέρβαση των δέκα ωρών εβδομαδιαίως ενασχόλησης μπορεί να οδηγήσει στην εξάρτηση. Παράγοντες που λειτουργούν επιβαρυντικά και συσχετίζονται με τον ηλεκτρονικό εθισμό είναι η παρουσία κατάθλιψης ή υπερκινητικότητας στα παιδιά και το περιβάλλον της μονογονεϊκής ή δυσλειτουργικής οικογένειας.

Ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο διαδίκτυο (Κ. Σιώμος) κάνει λόγο για πολύ υψηλά ποσοστά εθισμού στην Ελλάδα, τοποθετώντας τη χώρα μεταξύ των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά ηλεκτρονικού εθισμού στον εφηβικό πληθυσμό παγκοσμίως.

Τα κλινικά δεδομένα που προέρχονται από το Ειδικό Ψυχιατρικό Ιατρείο Παιδιών και Εφήβων για την αντιμετώπιση του εθισμού από το διαδίκτυο, σκιαγραφούν το προφίλ του εθισμένου νέου στη Ελλάδα με τα εξής χαρακτηριστικά: Έφηβος (κυρίως 15-16 ετών), με μέσο όρο χρήσης 6 ώρες ημερησίως σε διαδικτυακά παιχνίδια προσομοίωσης μάχης, στρατηγικής και παιχνίδια ρόλων, πολύωρη απομόνωση στο δωμάτιο, χαμηλό κίνητρο μάθησης και μαθησιακής επίδοσης και με πολλές απουσίες από το σχολείο, λόγω καθημερινής μεταμεσονύκτιας σύνδεσης στο ίντερνετ.

Η ηλεκτρονική κατάχρηση αποτελεί μια νέα μορφή εθισμού, απαιτεί έγκαιρη διάγνωση και άμεση αντιμετώπιση από εξειδικευμένους ψυχολόγους και ψυχίατρους. Όπως και σε άλλες μορφές εξαρτήσεων υπάρχει μη αναγνώριση του προβλήματος και σθεναρή αντίσταση στην θεραπεία σε προχωρημένο στάδιο. Συνεπώς, η ψυχολογική παρέμβαση σε πρώιμο στάδιο έχει καλύτερα αποτελέσματα και μειωμένες πιθανότητες υποτροπών.

Τα προγράμματα ηλεκτρονικής απεξάρτησης στην Ελλάδα εφαρμόζουν τεχνικές γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας και μεταξύ των στόχων της θεραπείας είναι η αντιμετώπιση ενδεχόμενης συννοσηρότητας (π.χ. αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, διαταραχή προσωπικότητας), η τροποποίηση δυσλειτουργικού τρόπου σκέψης και αρνητικών συναισθημάτων, η ανάπτυξη εναλλακτικού, προσαρμοστικού τρόπου σκέψης και η σταδιακή μείωση του χρόνου πλοήγησης στο ίντερνετ. Επίσης, άκρως σημαντική είναι η εκπαίδευση των γονέων στο διαδίκτυο, προκειμένου να είναι σε θέση να ασκούν έλεγχο στην διαδικτυακή δραστηριότητα των παιδιών τους και η συν-θεραπευτική συμμετοχή τους στο πρόγραμμα (εφαρμογή ορίων, διάθεση ποιοτικού χρόνου στην οικογένεια, επικοινωνία, συζητήσεις σχετικά με την διαδικτυακή πλοήγηση του παιδιού, έκφραση συναισθήματος και προβληματισμών, ποικίλες δραστηριότητες ως εναλλακτικός τρόπος ψυχαγωγίας, χρήση του διαδικτύου μαζί με το παιδί, κοινόχρηστος ηλεκτρονικός υπολογιστής στην οικογένεια κ.α.).

Η απαγόρευση και η επιβολή της τιμωρίας δεν ανήκουν στη λύση του προβλήματος, αντιθέτως οδηγούν στην αρνητική ενίσχυση της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Καθώς η πρόληψη είναι η καλύτερη όλων των θεραπειών, η εφαρμογή λογικών ορίων και η λειτουργική χρήση, σε συνεννόηση με τον/την έφηβο, όπου θα ακουστούν και εισακουστούν και οι δύο πλευρές, γονιός – παιδί, δύναται να εγκαταστήσει μια πιο «επικοινωνιακή» και λιγότερο «συγκρουσιακή» σχέση μεταξύ των δύο, καθώς και να διασφαλίσει μια υγιέστερη και ασφαλέστερη ηλεκτρονική πλοήγηση…