Κατάθλιψη και Θεραπεία

Η κατάθλιψη είναι μια συναισθηματική διαταραχή, που επηρεάζει σε έντονο βαθμό την σκέψη, την διάθεση και την καθημερινή λειτουργία του ατόμου. Η κακή διάθεση, η ανηδονία, το αίσθημα απόγνωσης και αβοηθητότητας, η δυσκολία στον ύπνο (υπερυπνία/αϋπνία), οι αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες (ανορεξία/αυξημένη όρεξη), η μειωμένη σεξουαλική διάθεση, η κόπωση και η εξάντληση, η έκπτωση στις γνωστικές λειτουργίες (συγκέντρωση, μνήμη, λήψη αποφάσεων), τα αισθήματα ενοχής, αναξιότητας και χαμηλής αυτοεκτίμησης είναι τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης. Συχνά στην κατάθλιψη εμφανίζονται και σωματικά συμπτώματα τα οποία δεν έχουν παθολογική εξήγηση (κυρίως άλγος σε διάφορα σημεία του σώματος). Επίσης, συνήθεις είναι και οι σκέψεις ή ευχές θανάτου χωρίς προθεση υλοποίησης, ενώ όταν υφίσταται ενεργός αυτοκτονικός ιδεασμός η ανάγκη νοσηλείας και στενής παρακολούθησης είναι επιβαλλόμενη.

Η κατάθλιψη εμφανίζει ποικίλους τύπους και διαφοροποιούνται στον αριθμό των συμπτωμάτων, την ένταση και την εμμονή τους (μείζων καταθλιπτική διαταραχή, δυσθυμίκή διαταραχή, κυκλοθυμική διαταραχή, μη προσδιοριζόμενη διαφορετικά). Επιπρόσθετα η κατάθλιψη δύναται να συνυπάρχει με σωματικές νόσους όπως π.χ. ο καρκίνος, ο διαβήτης, οι καρδιοπάθειες, το εγκεφαλικό, η νόσος του Πάρκινσον / Αλτσχαιμερ κ.α. Σε αυτές τις περιπτώσεις η κατάθλιψη συχνά παραβλέπεται, αυξάνοντας το φορτίο της ασθένειας και μειώνοντας την ποιότητα ζωής του ασθενούς.

Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι η πιο δημοφιλής ψυχοθεραπευτική παρέμβαση για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60 από τον Aaron T. Beck με στόχο να καλύψει την αναποτελεσματικότητα και το κενό της επιστημονικής τεκμηρίωσης που χαρακτήριζε τις θεραπείες της εποχής. Έκτοτε η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία μετράει εκατοντάδες κλινικών ερευνητικών δεδομένων που πιστοποιούν την αποτελεσματικότητά και την αξιοπιστία της στην θεραπεία της κατάθλιψης, χωρίς να μειονεκτεί έναντι της φαρμακευτικής αγωγής. Επιπρόσθετα, πολυάριθμες έρευνες των τελευταίων δεκαετιών έχουν αποδείξει πως η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι εξίσου αποτελεσματική σε ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών και σωματικών νόσων.

Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι συνεργατική, βραχεία, δομημένη και προσανατολισμένη στην επίλυση των τρεχόντων προβλημάτων. Δίνει έμφαση στον αρνητικό, διαστρεβλωμένο τρόπο σκέψης του ατόμου ο οποίος συντηρεί και εντείνει την ψυχολογική νόσο, καθώς το προσωπικό νόημα που αποδίδουν οι άνθρωποι στα γεγονότα ευθύνεται για τις διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις και όχι τα γεγονότα από μόνα τους («Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα» Επίκτητος (50-120 μ.Χ). Συνεπώς, σκοπός της θεραπείας είναι να μάθει το άτομο να αυτοπαρατηρεί τον εσωτερικό του διάλογο, να εντοπίζει τις αρνητικές του σκέψεις και πεποιθήσεις, οι οποίες ευθύνονται για την αρνητική θεώρηση εαυτού («Δεν αξίζω τίποτα» «Είμαι άχρηστη»), του κόσμου («Δεν νοιάζεται κανείς για μένα» «Είμαστε μόνοι σε αυτό τον κόσμο») και του μέλλοντος («Δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα» «Θα είμαι για πάντα μόνος»), δηλαδή την «καταθλιπτική τριάδα» που κυριαρχεί στην σκέψη των ατόμων με κατάθλιψη. Απώτερος στόχος της θεραπείας είναι να μάθει το άτομο να αξιολογεί την εγκυρότητα και λειτουργικότητα των αρνητικών σκέψεων μέσω εμπειρικού ελέγχου και ρεαλιστικών επιχειρημάτων και να αναπτύξει έναν πιο λειτουργικό τρόπο σκέψης. Ο θεραπευτής καθοδηγεί σταδιακά τον θεραπευόμενο στην υλοποίηση ενός αριθμού εκπαιδευτικών πειραμάτων εφαρμόζοντας παράλληλα επιπρόσθετες κατάλληλες τεχνικές και στρατηγικές. Ο νέος, προσαρμοστικός τρόπος σκέψης αλλάζει με την σειρά του το συναίσθημα, το κίνητρο και τη συμπεριφορά και ο θεραπευόμενος βιώνει άμεσα ανακούφιση από τα καταθλιπτικά του συμπτώματα.

Οι περισσότεροι θεραπευόμενοι βλέπουν σημαντική ύφεση των συμπτωμάτων τους μεταξύ της 8^ης και 12^ης συνεδρίας. Στη συνέχεια της θεραπείας ο θεραπευόμενος γίνεται ουσιαστικά «θεραπευτής του εαυτού του» και προετοιμάζεται για να χειριστεί μια ενδεχόμενη μελλοντική αντιξοότητα. Οι αναμνηστικές συνεδρίες αποτελούν το τελικό στάδιο της θεραπείας, οι συναντήσεις με τον θεραπευτή γίνονται σε ολοένα και πιο αραιά διαστήματα και ο θεραπευόμενος μαθαίνει να αναγνωρίζει εγκαίρως τα πρόδρομα συμπτώματα και να αντιμετωπίζει χωρίς τη βοήθεια του θεραπευτή δυνητικές υποτροπές, οδεύοντας έτσι ομαλά προς την λήξη της θεραπείας. Η έμφαση στην πρόληψη της υποτροπής βοηθάει τους ασθενείς να αποφεύγουν ή να μειώσουν την συχνότητα και την βαρύτητα μελλοντικών καταθλιπτικών επεισοδίων. Το θεραπευτικό αποτέλεσμα διατηρείται και ενισχύεται με κάποιες έκτακτες υποστηρικτικές συνεδρίες (booster sessions) κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους, μετά το πέρας της θεραπείας.

Η φαρμακευτική αγωγή προσφέρει άμεσα θετικά αποτελέσματα, κυρίως στις περιπτώσεις σοβαρής κατάθλιψης με/χωρίς αυτοκτονικό ιδεασμό, όπου το άτομο χρήζει άμεσης ανακούφισης από τα συμπτώματα προκειμένου να αποκήσει μια βασική λειτουργικότητα και εν συνεχεία να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ψυχοθεραπείας.

Ασθενής περιέγραψε την εμπειρία της κατάθλιψης ως εξής: «Είναι σαν να έχεις 40 τόνους φορτίο στους ώμους. Θέλεις να σηκωθείς και να το ξεφορτωθείς, απλά δεν μπορείς...». Προσθετικά... « δεν μπορείς μόνος, χωρίς την κατάλληλη ψυχολογική βοήθεια...».

Η έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση έχει την δυνατότητα πλήρους ίασης, να προλάβει να γίνει η κατάθλιψη σοβαρή ή χρόνια και / ή να προλάβει νέα καταθλιπτικά επεισόδια και τέλος, να αντιμετωπιστούν οι σκέψεις αυτοκτονίας ασφαλέστερα.