Ο μοναχικός κόσμος του αυτισμού

Τα βρέφη από τις πρώτες εβδομάδες της ζωής τους εκδηλώνουν κοινωνικές συμπεριφορές με το να παρατηρούν τα πρόσωπα των άλλων, να στρέφουν το πρόσωπο προς μια οικεία φωνή, να γραπώνουν με δύναμη το δάκτυλο του ενήλικα ενώ αργότερα εμφανίζεται και το κοινωνικό χαμόγελο.

Τα βρέφη τα οποία εμφανίζουν συμπτώματα του αυτιστικού φάσματος έχουν μεγάλη δυσκολία να ανταποκριθούν στην αλληλεπίδραση της ανθρώπινης επαφής και επικοινωνίας. Από πολύ νωρίς δύναται να είναι αδιάφορα προς την ανθρώπινη παρουσία και να δείχνουν προτίμηση στην απομόνωσή τους. Επίσης, μπορεί να δυσανασχετούν όταν βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής και να δέχονται με απάθεια τις αγκαλιές και τα χάδια. Σε μεγαλύτερη ηλικία δείχνουν απουσία ανάγκης να καταφύγουν για παρηγοριά και ανακούφιση στην αγκαλιά του γονιού καθώς επίσης, δεν εκδηλώνουν τυπική συμπεριφορά στις εκδηλώσεις θυμού ή αγάπης των γονιών. Παρόλο που τα παιδιά με αυτισμό έχει αποδειχθεί ότι εκδηλώνουν προσκόλληση προς έναν γονιό, η μορφή αυτής της προσκόλλησης είναι ιδιόμορφη και δυσκόλως αναγνωρίσιμη από τους γονείς. Η απομάκρυνση από τον γονιό μπορεί είτε να φαίνεται απαρατήρητη είτε μη ανεκτική με ακραία ξεσπάσματα θυμού και πείσματος.

Τα προαναφερθέντα συμπτώματα προκαλούν μεγάλη απογοήτευση, στρες και προβληματισμό στους γονείς που ανυπομονούν να αλληλεπιδράσουν με τα παιδιά τους μέσω της εκδήλωσης συναισθημάτων, της σωματικής επαφής, της λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας, της διδασκαλίας και της μάθησης και αντί αυτού λαμβάνουν αδιαφορία, απάθεια ή ακόμα αντίσταση και άρνηση.

Τα παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν σημαντική έκπτωση στην επικοινωνία, την αμοιβαία κοινωνική συναλλαγή και αποκλίνουσα γενική συμπεριφορά. Επίσης, χαρακτηριστική είναι και η υπερευαισθησία ή αδιαφορία σε ποικίλα αισθητηριακά ερεθίσματα (ήχος, γεύση, οσμή). Η συμπτωματολογία του αυτισμού δεν είναι ομοιογενής σε όλα τα παιδιά αλλά κυμαίνεται από ηπιότερες μορφές (με λίγα και σε ήπια μορφή αυτιστικά στοιχεία και φυσιολογική νοημοσύνη) μέχρι βαρύτερες μορφές (με πολλαπλά αυτιστικά στοιχεία συνοδευόμενα από βαριά νοητική καθυστέρηση).

Πέραν των ελλείψεων σε ποικίλους τομείς, τα παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν και «πλεονασμούς» στη συμπεριφορά που σχετίζονται κυρίως με

Α)Διασπαστική συμπεριφορά (κρίσεις θυμού, ανυπακοή, επιθετικότητα, αυτοτραυματισμοί)

Β) Στερεοτυπικές αντιδράσεις στην ομιλία (π.χ. ασυνάρτητη ήχοι /φράσεις κατ’ επανάληψη),στην οσμή (π.χ. μυρίζει επίμονα τους τα αντικείμενα ή τους ανθρώπους), στην όραση (π.χ. επίμονη παρακολούθηση με μισόκλειστα μάτια),στη γεύση (π.χ. κρατά στο στόμα τροφή για πολλή ώρα),στην αφή (π.χ. χαϊδεύει αντικείμενα ή τρίβει τα δάχτυλά του) και ιδιόμορφη χρήση παιχνιδιών/αντικειμένων (π.χ. επιλεκτική προσοχή σε μεμονωμένα τμήματα του παιχνιδιού ή εμμονή με την λειτουργία του πλυντηρίου).

Γ) Ιδιαίτερες Ικανότητες (π.χ. εξαιρετική ικανότητα απομνημόνευσης και παπαγαλίας, αριθμητική ικανότητα, επιδεξιότητα σε πάζλ)

Παρόλο που η Αυτιστική Διαταραχή συνήθως διαγιγνώσκεται στα 2,5-3 έτη, οι γονείς των παιδιών με αυτισμό αναφέρουν ότι παρατηρούν αποκλίσεις στη συμπεριφορά του παιδιού νωρίτερα από αυτή την ηλικία. Η απουσία ανάπτυξης και των τριών κάτωθι στοιχείων, έως την ηλικία των 18 μηνών, δύναται να αποτελούν προειδοποιητικά μηνύματα του αυτισμού και κρίνεται απαραίτητη η κλινική αξιολόγηση από παιδοψυχολόγο/ψυχίατρο:

Α) «Δακτυλοδείξιμο» (ή «πρωτοδηλωτικό δείξιμο») με τον δείκτη του χεριού, για την έκφραση ενδιαφέροντος απόκτησης ενός αντικειμένου.

Β) «Βλεμματική παρακολούθηση ενήλικα», ορίζεται η επισταμένη προσοχή του παιδιού σε αντικείμενα που του δείχνουν οι ενήλικες.

Γ) «Συμβολικό παιχνίδι», ορίζεται η αναπαράσταση καθημερινών δραστηριοτήτων με την χρήση ή μη των αντικειμένων (π.χ. η προσέγγιση αντικειμένων στο αυτί αναπαριστούν ομιλία στο τηλέφωνο, το τάισμα της κούκλας αναπαριστά τη μητέρα που ταΐζει το παιδί κτλ)

Η διάγνωση της Αυτιστικής Διαταραχής ακόμα και σήμερα γίνεται βάσει κλινικής παρατήρησης και αξιολόγησης των χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς του παιδιού και όχι βάσει ιατρικών εξετάσεων, παρότι είναι ευρέως αποδεκτό ότι τα αίτια του αυτισμού οφείλονται σε οργανικούς παράγοντες.

Μεταξύ των ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων που προσφέρονται, η Εφαρμοσμένη Ανάλυση της Συμπεριφοράς (Applied Behavioral Analysis) που είναι συμπεριφορικού τύπου, είναι ευρέως αποδεκτή, κατόπιν 30 ετών συστηματικής έρευνας, ως μια αποτελεσματική μέθοδο για την ενίσχυση της επικοινωνίας, της μάθησης και της κοινωνικής συμπεριφοράς και την απομείωση της ανάρμοστης συμπεριφοράς στα παιδιά με αυτισμό. Αρχικός στόχος ενός ολοκληρωμένου ψυχοπαιδαγωγικού προγράμματος είναι η απόκτηση στοιχειωδών δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης και απώτερος στόχος η πλήρης/μερική σχολική ένταξη. Με εντατική και κατάλληλη θεραπεία τα παιδιά με αυτισμό σημειώνουν βελτίωση, ενώ το εύρος της βελτίωσης έγκειται και από το δυναμικό του παιδιού. Οι σημαντικότεροι παράμετροι που καθορίζουν την εξέλιξη ενός παιδιού με αυτισμό είναι α) η έγκαιρη διάγνωση β) η πρώιμη παρέμβαση γ) η εντατικότητα του θεραπευτικού προγράμματος δ) η ηλικία έναρξης και μεθοδολογία της παρέμβασης και ε) η ενεργός συνεργασία της οικογένειας.