Σχολικός Εκφοβισμός

Το σχολείο αποτελεί το δεύτερο φυσικό περιβάλλον του παιδιού μετά την οικογένεια, το οποίο διέπεται από κανόνες που πρέπει να τηρηθούν, ενώ η μη τήρηση αυτών φέρει συνέπειες για τον «νεαρό παραβάτη».

Οι μαθητικές αταξίες χωρίζονται στις «μικροαταξίες» και τις σοβαρότερες παραβάσεις. Οι πρώτες είναι αθώες, αποτελούν σύνηθες φαινόμενο και διαπράττονται από τα περισσότερα παιδιά, ανεξάρτητα από τον βαθμό ψυχοκοινωνικής και σχολικής προσαρμογής. Οι σοβαρότερες παραβάσεις των σχολικών κανόνων είναι λιγότερο συχνό φαινόμενο, εκφράζονται με επιθετική ή αντικοινωνική συμπεριφορά και διαταράσσουν την εύρυθμη λειτουργία της τάξης και του σχολείου.

Μια μορφή επιθετικής συμπεριφοράς είναι η σχολική θυματοποίηση/εκφοβισμός (bullying). Παρόλο που δεν είναι νέο φαινόμενο έχει αρχίσει να μελετάται εκτενώς τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω των ανησυχητικών διαστάσεων που έχει λάβει.

Ο συγκεκριμένος όρος αναφέρεται σε βίαιες ή επιθετικές πράξεις που ασκούνται επανειλημμένα από ένα παιδί ή μια ομάδα παιδιών εναντίον ενός άλλου παιδιού, με στόχο τον σωματικό πόνο ή ψυχικό πόνο και απώτερο σκοπό την υποταγή του.

Η θυματοποίηση μπορεί να εκδηλωθεί άμεσα, δηλαδή ανοιχτή επίθεση εναντίον του παιδιού-στόχου από το παιδί–θύτη ή έμμεσα μέσω του αποκλεισμού του παιδιού-στόχου από ομαδικές δραστηριότητες.

Συμπεριφορές που αποτελούν προσπάθειες σχολικού εκφοβισμού είναι οι εξής:

α) Σωματική βία (χτυπήματα, σπρώξιμο, φτύσιμο κτλ)

β) Κλοπή ή καταστροφή των προσωπικών αντικειμένων του παιδιού-στόχου

γ) Λεκτικές συμπεριφορές (βρίσιμο, κοροϊδία, συκοφαντία)

δ) Υβριστικά συνθήματα

ε) Αποκλεισμός από ομαδικές δραστηριότητες (αθλητικές, κοινωνικές)

στ) Εξαναγκασμός σε συμπεριφορές ή πράξεις που το παιδί-θύμα δεν επιθυμεί.

Οι παράγοντες επικινδυνότητας που φαίνεται να συνδέονται με προβλήματα επιθετικής συμπεριφοράς είναι:

α) Βιολογικοί – Ο γενετικός παράγων δημιουργεί μια προδιάθεση για την εκδήλωση μιας διαταρακτικής συμπεριφοράς αλλά δεν επαρκεί για τον αιτιοπροσδιορισμό αυτής.

β) Οικογένεια – Η ποιότητα των σχέσεων μεταξύ των γονέων με το παιδί, οι εμπειρίες του παιδιού από το οικογενειακό περιβάλλον, η χρήση σωματικής τιμωρίας ή καταναγκασμού (διαταγή, απειλή, στέρηση), η σωματική κακοποίηση του παιδιού ή/και η έλλειψη σταθερών ορίων από τους γονείς είναι σημαντικοί παράγοντες για την εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς.

γ) Τηλεθέαση - Όταν η τηλεθέαση βίαιων σκηνών γίνεται χωρίς γονική επίβλεψη, το παιδί ταυτίζεται με τον βίαιο ήρωα του έργου ή φέρει την ψευδαίσθηση ότι οι σκηνές είναι ρεαλιστικές και όταν δεν υπάρχει ποινή ή νομιμοποιείται η βία που ασκεί ο ήρωας μέσω εξιδανίκευσης αυτού, τότε αυξάνεται η αρνητική επίδραση της τηλεθέασης στη συμπεριφορά του παιδιού και ενοχοποιείται για την εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς.

δ) Συνομήλικοι - Οι δυσκολίες στις σχέσεις με τους συμμαθητές ή η απόρριψη ενός παιδιού από τους συνομηλίκους του έχει αποδειχθεί ότι συντελεί στην εμφάνιση αποκλίνουσας συμπεριφοράς, ιδίως στα αγόρια.

Η πρόληψη αποτελεί την σημαντικότερη και αποτελεσματικότερη λύση για την αντιμετώπιση και απομείωση των κρουσμάτων εκφοβισμού στο σχολικό πλαίσιο.

Η πρωτογενής πρόληψη στοχεύει στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και την πρόβλεψη διαταρακτικής συμπεριφοράς με προγράμματα παρέμβασης που απευθύνονται καθολικά σε όλο το σχολικό πληθυσμό.

Η δευτερογενής πρόληψη στοχεύει στον εντοπισμό ομάδων υψηλού κινδύνου και στην έγκαιρη αντιμετώπιση των πρώιμων συμπτωμάτων. Η τριτογενής πρόληψη στοχεύει στην αποφυγή υποτροπών στις περιπτώσεις παιδιών που έχουν ήδη εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά, μέσω εξατομικευμένων προγραμμάτων παρέμβασης.

Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η αντιμετώπιση του φαινομένου της σχολικής θυματοποίησης πέραν της πρόληψης, προϋποθέτει την αναγνώριση αυτού από τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς.